بسم الله الرحمن الرحيم
1. lmu Tasawwuf ialah ilmu yang menyuluh perjalanan seseorang mukmin di dalam membersihkan hati dengan sifat-sifat mahmudah atau sifat-sifat yang mulia dan menghindari atau menjauhkan diri daripada sifat-sifat mazmumah iaitu yang keji dan tercela.
2. Ilmu Tasawwuf bertujuan mendidik nafsu dan akal supaya sentiasa berada di dalam landasan dan peraturan hukum syariat Islam yang sebenar sehingga mencapai taraf nafsu mutmainnah.
3. Syarat-syarat untuk mencapai taraf nafsu mutmainah:-
- Banyak bersabar
- Banyak menderita yang di alami oleh jiwa
4. Imam Al-Ghazali (radhiallahu ‘anhu) telah menggariskan sepuluh sifat mahmudah atau terpuji di dalam kitab Arbain Fi Usuluddin iaitu:-
- Taubat
- Khauf (Takut)
- Zuhud
- Sabar
- Syukur
- Ikhlas
- Tawakkal
- Mahabbah (Kasih-sayang)
- Redha
- Zikrul Maut (Mengingati Mati)
5. Imam Al-Ghazali (radhiallahu ‘anhu) juga telah menggariskan sepuluh sifat mazmumah atau tercela atau sifat keji di dalam kitab tersebut iaitu:-
- Banyak Makan
- Banyak Bercakap
- Marah
- Hasad
- Bakhil
- Cintakan Kemegahan
- Cintakan Dunia
- Bangga Diri
- Ujub (Hairan Diri)
- Riya’ (Menunjuk-nunjuk)
Bab 2: Khauf
1. Khauf bererti takut akan Allah Ta’ala, iaitu rasa gementar dan rasa gerun akan kekuatan dan kebesaran Allah Ta’ala serta takutkan kemurkaan-Nya dengan mengerjakan segala perintah-Nya dan meninggalkan segala larangan-Nya.
2. Firman Allah Ta’ala yang bermaksud:-
“Dan kepada Akulah (Allah) sahaja hendaklah kamu merasa gerun dan takut bukan kepada sesuatu yang lain”
[Al-Baqarah:40]
3. Seseorang itu tidak akan merasai takut kepada Allah Ta’ala jika tidak mengenal-Nya. Mengenal Allah Ta’ala ialah dengan mengetahui akan sifat-sifat ketuhanan dan sifat-sifat kesempurnaan bagi zat-Nya.
4. Seseorang itu juga hendaklah mengetahui segala perkara yang disuruh dan segala perkara yang ditegah oleh agama.
5. Dengan mengenal Allah Ta’ala dan mengetahui segala perintah dan larangan-Nya, maka seseorang itu akan dapat merasai takut kepada Allah Ta’ala.
6. Rasa takut dan gerun kepada Allah Ta’ala akan menghindarkan seseorang itu daripada melakukan perkara yang ditegah oleh Allah Ta’ala dan seterusnya patuh dan tekun mengerjakan perkara yang disuruhnya dengan hati yang khusyuk dan ikhlas.
Bab 3: Sifat Redha
1. Sifat redha adalah daripada sifat makrifah dan mahabbah kepada Allah Ta’ala.
2. Pengertian redha ialah menerima dengan rasa senang dengan apa yang diberikan oleh Allah Ta’ala baik berupa peraturan (hukum) mahupun qada’ atau sesuatu ketentuan daripada Allah Ta’ala.
3. Redha terhadap Allah Ta’ala terbahagi kepada dua:-
- Redha menerima peraturan (hukum) Allah Ta’ala yang dibebankan kepada manusia
- Redha menerima ketentuan Allah Ta’ala tentang nasib yang mengenai diri
- Redha menerima hukum Allah Ta’ala
4. Redha menerima hukum-hukum Allah Ta’ala adalah merupakan manifestasi daripada kesempurnaan iman, kemuliaan taqwa dan kepatuhan kepada Allah Ta’ala kerana menerima peraturan-peraturan itu dengan segala senang hati dan tidak merasa terpaksa atau dipaksa.
5. Merasa tunduk dan patuh dengan segala kelapangan dada bahkan dengan gembira dan senang menerima syariat yang digariskan oleh Allah Ta’ala dan Rasulnya adalah memancar dari mahabbah kerana cinta kepada Allah Ta’ala dan inilah tanda keimanan yang murni serta tulus ikhlas kepada-Nya.
6. Firman Allah Ta’ala yang bermaksud:-
“Tetapi tidak! Demi Tuhanmu, mereka tidak dipandang beriman hingga mereka menjadikanmu (Muhammad) hakim dalam apa yang mereka perselisihkan di antara mereka, kemudian mereka tidak merasa sempit dalam hati mereka tentang apa yang engkau putuskan serta mereka menyerah dengan bersungguh-sungguh”
[An-Nisaa’ :65]
7. Firman Allah Ta’ala yang bermaksud:-
“Dan alangkah baiknya jika mereka redha dengan apa yang Allah dan Rasulnya berikan kepada mereka sambil mereka berkata: Cukuplah Allah bagi kami, Ia dan Rasulnya akan berikan pada kami kurnianya, sesungguhnya pada Allah kami menuju”
[At-Taubah:59]
8. Pada dasarnya segala perintah-perintah Allah Ta’ala baik yang wajib mahupun yang Sunnah, hendaklah dikerjakan dengan senang hati dan redha. Demikian juga dengan larangan-larangan Allah Ta’ala hendaklah dijauhi dengan lapang dada.
9. Itulah sifat redha dengan hukum-hukum Allah Ta’ala. Redha itu bertentangan dengan sifat dan sikap orang-orang munafik atau kafir yang benci dan sempit dadanya menerima hukum-hukum Allah Ta’ala.
10. Firman Allah Ta’ala yang bermaksud:-
“Yang demikian itu kerana sesungguhnya mereka (yang munafik) berkata kepada orang-orang yang di benci terhadap apa-apa yang diturunkan oleh Allah Ta’ala. Kami akan tuntut kamu dalam sebahagian urusan kamu, tetapi Allah mengetahui rahsia mereka”
[Muhammad:26]
11. Andai kata merea ikut beribadah, bersedekah atau mengerjakan sembahyang maka ibadah itu mereka melakukannya dengan tidak redha dan bersifat pura-pura. Demikianlah gambaran perbandingan antara hati yang penuh redha dan yang tidak redha menerima hukum Allah Ta’ala, yang mana hati yang redha itu adalah buah daripada kemurnian iman dan yang tidak redha itu adalah gejala nifaq.
12. Redha Dengan Qada’:-
Redha dengan qada’ iaitu merasa menerima ketentuan nasib yang telah ditentukan Allah Ta’ala baik berupa nikmat mahupun berupa musibah (malapetaka). Di dalam hadis diungkapkan bahawa di antara orang yang pertama memasuki Syurga ialah mereka yang suka memuji Allah Ta’ala, iaitu mereka memuji Allah Ta’ala (bertahmid) baik dalam keadaan yang susah mahupun di dalam keadaan senang.
Diberitakan Rasulullah (shalallahu ‘alaihi wasallam) apabila memperolehi kegembiraan baginda berkata:-
“Segala puji bagi Allah yang dengan nikmatnya menjadi sempurnalah kebaikan”
Dan apabila kedatangan perkara yang tidak menyenangkan, Baginda mengucapkan:-
“Segala puji bagi Allah atas segala perkara”
Perintah redha menerima ketentuan nasib daripada Allah Ta’ala dijelaskan di dalam hadis Baginda yang lain yang bermaksud:-
“Dan jika sesuatu kesusahan mengenaimu janganlah engkau berkata: Jika aku telah berbuat begini dan begitu, begini dan begitulah jadinya. Melainkan hendaklah kamu katakan: Allah telah mentaqdirkan dan apa yang ia suka, ia perbuat! Kerana sesungguhnya perkataan: Andaikata itu memberi peluang pada syaitan”
[Hadis Riwayat Muslim]
13. Sikap redha dengan mengucapkan puji dan syukur kepada Allah Ta’ala Ketika mendapat kesenangan atau sesuatu yang tidak menyenangkan bersandar kepada dua pengertian:-
- Pertama: Bertitik tolak dari pengertian bahawa sesungguhnya Allah Ta’ala memastikan terjadinya hal itu sebagai yang layak bagi dirinya kerana bagi Dialah sebaik-baik Pencipta. Dialah yang Maha Bijaksana atas segala sesuatu.
- Kedua: Bersandar kepada pengertian bahawa ketentuan dan pilihan Allah Ta’ala itulah yang paling baik , dibandingkan dengan pilihan dan kehendak peribadi yang berkaitan dengan diri sendiri.
Sabda Rasulullah (shalallahu ‘alaihi wasallam) yang bermaksud:-
“Demi Allah yang jiwaku ditangannya! Tidaklah Allah memutuskan sesuatu ketentuan bagi seorang mukmin melainkan mengandungi kebaikan baginya. Dan tiadalah kebaikan itu kecuali bagi mukmin. Jika ia memperolehi kegembiraan dia berterima kasih bererti kebaikan baginya dan jika ia ditimpa kesulitan dia bersabar bererti kebaikan baginya”
[Hadis Riwayat Muslim]
Bab 4: Ikhlas
1. Sifat ikhlas ialah menumpukan niat bagi setiap ibadah atau kerja yang dilakukan semata-mata kerana Allah Ta’ala dan diqasadkan (niat) untuk menjunjung perintah semata-mata serta membersihkan hati dari dosa riya’ , ujub atau inginkan pujian manusia.
2. Firman Allah Ta’ala di dalam Al-Quran yang bermaksud:-
“Padahal mereka tidak diperintahkan melainkan supaya menyembah Allah Ta’ala dengan mengikhlaskan ibadah kepadanya, lagi tetap teguh di atas tauhid dan supaya mereka mendirikan sembahyang dan memberi zakat dan yang demikian itulah agama yang benar”
[Al-Bayyinah:5]
3. Setiap pekerjaan yang dilakukan hendaklah dibersihkan daripada sesuatu tujuan yang lain daripada taat kepada perintah Allah Ta’ala.
4. Hendaklah dibersihkan niat daripada sebab-sebab yang lain dari sifat-sifat yang keji (sifat mazmumah) seperti riya’, ujub, inginkan kemasyhuran dan lain-lain lagi.
5. Dalam meninggalkan larangan Allah Ta’ala hendaklah diniatkan untuk taat semata-mata bukan kerana malu kepada makhluk atau sebagainya.
Bab 5: Taubat
1. Iaitu kembali daripada keburukan kepada kebaikan dengan beberapa syarat yang tertentu.
2. Firman Allah Ta’ala yang bermaksud:-
“Dan mohonlah ampun kepada Allah Ta’ala, sesungguhnya ia Maha Pengampun lagi Maha Mengasihani”
[Al-Muzammil:20]
3. Syarat-syarat taubat adalah seperti berikut:-
- Meninggalkan maksiat atau perkara dosa tersebut
- Menyesal atas maksiat atau dosa yang telah dilakukan
- Bercita-cita tidak akan mengulanginya lagi
- Mengembalikan hak-hak makhluk yang dizalimi
- Mengerjakan perkara-perkara fardhu yang telah luput
4. Setiap manusia tidak dapat mengelakkan dirinya daripada tersalah dan terlupa, melainkan manusia yang ma’asum (terpelihara daripada dosa) seperti Rasul-rasul dan Nabi-nabi.
5. Seseorang itu hendaklah bersungguh-sungguh memelihara diri daripada dosa iaitu dengan memelihara seluruh anggota daripada melakukan perkara-perkara yang ditegah oleh agama.
6. Beberapa faedah dan hikmah taubat iaitu:-
- Menghidupkan jiwa yang resah kerana dosa
- Mendekatkan diri kepada Allah Ta’ala
- Meningkatkan ketaqwaan diri
- Membenteras tipu-daya syaitan yang selama ini memerangkap manusia dengan berbuat dosa dan maksiat
- Memperolehi kemuliaan dan anugerah Allah Ta’ala dalam hidup di Dunia dan Akhirat
Bab 6: Zuhud
1. Ertinya meninggalkan dunia melainkan kadar yang patut daripadanya.
2. Zuhud yang sempurna ialah meninggalkan perkara lain selain Allah Ta’ala.
3. Dunia ialah tiap-tiap perkara yang tidak dituntut oleh syarak dan ianya sebagai tempat bercucuk-tanam (berbuat kebaikan dan amalan soleh) untuk akhirat yang kekal abadi selama-lamanya.
4. Setiap manusia berkehendak kepada beberapa perkara bagi meneruskan hidup yang mana manusia berkehendak kepada makanan, pakaian, tempat tinggal dan lain-lain lagi.
5. Oleh yang demikian, sifat zuhud itu adalah mencari keperluan hidup sekadar yang boleh membantu ia untuk beribadah kepada Allah Ta’ala (zuhud orang awam).
Bab 7: Sabar
1. Iaitu menahan diri daripada keluh kesah pada sesuatu yang tidak disukai.
2. Sifat sabar perlu ketika menghadapi tiga perkara berikut:-
- Menahan diri daripada keluh kesah dan menahan diri daripada mengadu kepada yang lain daripada Allah Ta’ala ketika berlaku sesuatu bala atau bencana
- Menahan diri dalam mengerjakan segala perintah Allah Ta’ala
- Menahan diri dalam meninggalkan segala larangan Allah Ta’ala
3. Sifat sabar itu dipuji pada syara’ kerana seseorang yang bersifat sabar menunjukkan ia beriman dengan sempurna kepada Allah Ta’ala dan menunjukkan ia taat dan menjunjung segala perintah agama.
4. Orang yang beriman kepada Allah Ta’ala mengetahui bahawa segala perkara yang berlaku ke atas drinya adalah kehendak Allah Ta’ala yang tidak dapat dielak lagi. Begitulah juga orang yang taat, tidak akan merasa susah dalam mengerjakan segala perintah Allah Ta’ala dan meninggalkan larangan-Nya.
Bab 8: Syukur
1. Iaitu mengaku dan memuji Allah Ta’ala atas nikmat yang diberi dan menggunakan segala nikmat itu untuk berbuat taat kepada Allah Ta’ala.
2. Tiap-tiap nikmat yang diberi oleh Allah Ta’ala kepada makhluk-Nya adalah dengan limpah kurnia-Nya semata-mata, seperti nikmat kesihatan, kekayaan, kepandaian dan sebagainya. Oleh yang demikian, bersyukur dan berterima kasih atas nikmat-nikmat tersebut merupakan suatu kewajipan kepada Allah Ta’ala.
3. Setiap nikmat juga hendaklah disyukuri kerana orang yang tidak berterima kasih adalah orang yang tidak mengenang budi. Oleh itu, hendaklah digunakan nikmat-nikmat Allah Ta’ala itu untuk menambahkan ibadah kepada Allah Ta’ala dan sangatlah keji dan hina menggunakan nikmat-nikmat itu untuk menderhakai Rabb yang memberi nikmat.
Bab 9: Tawakkal
1. Iaitu menetapkan hati dan berserah kepada Allah Ta’ala pada segala perkara yang berlaku serta jazam (putus) pada i’tiqad bahawa Allah Ta’ala yang mengadakan dan memerintahkan tiap-tiap sesuatu.
2. Berserah kepada Allah Ta’ala pada segala perkara itu hendaklah disertakan dengan ikhtiar dan usaha kerana Allah Ta’ala menjadikan sesuatu mengikut sebab-sebabnya, seperti dijadikan pandai kerana belajar, dijadikan kaya kerana rajin berusaha atau berjimat cermat dan sebagainya.
Bab 10: Mahabbah
1. Iaitu kasihkan Allah Ta’ala dengan mengingati-Nya pada setiap masa dan keadaan.
2. Kasihkan Allah Ta’ala ialah dengan segera melakukan segala perintah-Nya dan berusaha mendampingkan diri kepada Allah Ta’ala dengan ibadah-ibadah sunat dan bersungguh-sungguh menghindari maksiat serta perkara-perkara yang membawa kemarahan-Nya.
Bab 11: Zikrul Maut
1. Iaitu sentiasa mengingati mati dan sentiasa bersedia dengan amalan-amalan yang baik.
2. Oleh kerana seseorang itu akan mati, maka hendaklah ia bersedia dengan amalan-amalan yang baik dan hendaklah ia memenuhkan tiap-tiap saat daripada umurnya itu dengan perkara yang berfaedah bagi akhiratnya kerana tiap-tiap perkara yang telah lalu tidak akan kembali lagi.
Bab 12: Sifat-sifat Mazmumah
Syarrut Ta’am (Banyak Makan)
1. Iaitu terlampau banyak makan atau minum ataupun gelojoh ketika makan atau minum.
2. Makan dan minum yang berlebih-lebihan itu menyebabkan seseorang itu malas dan lemah serta membawa kepada banyak tidur. Ini menyebabkan kita lalai daripada menunaikan ibadah dan zikrullah.
3. Makan dan minum yang berlebih-lebihan adalah ditegah walaupun tidak membawa kepada lali daripada menunaikan ibadah kerana termasuk di dalam amalan membazir.
Syarrul Kalam (Banyak Bercakap)
1. Iaitu banyak berkata-kata atau banyak bercakap.
2. Banyak berkata-kata itu boleh membawa kepada banyak salah, dan banyak salah itu membawa kepada banyak dosa serta menyebabkan orang yang mendengar itu mudah merasa jemu.
Ghadhab (Pemarah)
1. Ia bererti sifat pemarah, iaitu marah yang bukan pada menyeru kebaikan atau menegah daripada kejahatan.
2. Sifat pemarah adalah senjata bagi menjaga hak dan kebenaran. Oleh kerana itu, seseorang yang tidak mempunyai sifat pemarah akan dizalimi dan akan dicerobohi hak-haknya.
3. Sifat pemarah yang dicela ialah marah yang bukan pada tempatnya dan tidak dengan sesuatu sebab yang benar.
Hasad (Dengki)
1. Iaitu menginginkan nikmat yang diperolehi oleh orang lain hilang atau berpindah kepadanya.
2. Seseorang yang bersifat dengki tidak ingin melihat orang lain mendapat nikmat atau tidak ingin melihat orang lain menyerupai atau lebih daripadanya dalam sesuatu perkara yang baik. Orang yang bersifat demikian seolah-olah membangkang kepada Allah Ta’ala kerana mengurniakan sesuatu nikmat kepada orang lain.
3. Orang yang berperangai seperti itu juga sentiasa dalam keadaan berdukacita dan iri hati kepada orang lain yang akhirnya menimbulkan fitnah dan hasutan yang membawa kepada bencana dan kerosakan.
Bakhil (Kedekut)
1. Iaitu menahan haknya daripada dibelanjakan atau digunakan kepada jalan yang dituntut oleh agama.
2. Nikmat yang dikurniakan oleh Allah Ta’ala kepada seseorang itu merupakan sebagai alat untuk membantu dirinya dan juga membantu orang lain. Oleh yang demikian, nikmat dan pemberian Allah Ta’ala menjadi sia-sia sekiranya tidak digunakan dan dibelanjakan sebagaimana yang dikehendaki oleh Allah Ta’ala.
3. Lebih-lebih lagi dalam perkara-perkara yang menyempurnakan agama seperti zakat, mengerjakan haji dan memberi nafkah kepada tanggungan, maka menahan hak atau harta tersebut adalah suatu kesalahan besar di sisi agama.
Hubbul Jah (Kasihkan Kemegahan)
1. Iaitu kasihkan kemegahan, kebesaran dan pangkat.
2. Perasaan inginkan kemegahan dan pangkat kebesaran menjadikan perbuatan seseorang itu tidak ikhlas kerana Allah Ta’ala.
3. Akibat daripada sifat tersebut boleh membawa kepada tipu helah sesama manusia dan boleh menyebabkan seseorang itu membelakangkan kebenaran kerana menjaga pangkat dan kebesaran.
Hubbud Dunya (Kasihkan Dunia)
1. Ia bermaksud kasihkan dunia, iaitu mencintai perkara-perkara yang berbentuk keduniaan yang tidak membawa sebarang kebajikan di Akhirat.
2. Banyak perkara yang diingini oleh manusia yang terdiri daripada kesenangan dan kemewahan. Di antara perkara-perkara tersebut ada perkara-perkara yang tidak dituntut oleh agama dan tidak menjadi kebajikan di Akhirat.
3. Oleh yang demikian, kasihkan dunia itu adalah mengutamakan perkara-perkara tersebut sehingga membawa kepada lalai hatinya daripada menunaikan kewajipan-kewajipan kepada Allah Ta’ala.
4. Namun begitu, menjadikan dunia sebagai jalan untuk menuju keredhaan Allah Ta’ala bukanlah suatu kesalahan.
Takabbur (Sombong)
1. Iaitu membesarkan diri atau berkelakuan sombong dan bongkak.
2. Orang yang takabbur itu memandang dirinya lebih mulia dan lebih tinggi pangkatnya daripada orang lain serta memandang orang lain itu hina dan rendah pangkat.
3. Sifat takabbur ini tiada sebarang faedah malah membawa kepada kebencian Allah Ta’ala dan juga manusia dan kadangkala membawa kepada keluar daripada agama kerana enggan tunduk kepada kebenaran.
‘Ujub (Bangga Diri)
1. Iaitu merasai atau menyangkakan dirinya lebih sempurna.
2. Orang yang bersifat ‘ujub adalah orang yang timbul di dalam hatinya sangkaan bahawa dia adalah seorang yang lebih sempurna dari segi pelajarannya, amalannya, kekayaannya atau sebagainya dan ia menyangka bahawa orang lain tidak berupaya melakukan sebagaimana yang dia lakukan.
3. Dengan itu, maka timbullah perasaan menghina dan memperkecil-kecilkan orang lain dan lupa bahawa tiap-tiap sesuatu itu ada kelebihannya.
Riya’ (Menunjuk-nunjuk)
1. Iaitu memperlihatkan dan menunjuk-nunjuk amalan kepada orang lain.
2. Setiap amalan yang dilakukan dengan tujuan menunjuk-nunjuk akan hilanglah keikhlasan dan menyimpang dari tujuan asal untuk beribadah kepada Allah Ta’ala semata-mata.
3. Orang yang riya’ adalah sia-sia segala amalannya kerana niatnya telah menyimpang disebabkan inginkan pujian daripada manusia.
Muslimah... Kerana Dirimu Begitu Berharga : مَنغابي كَمولياان مَسليماه دَنغان بيمبينغان سالافَل امماه 